Yeni Ticaret Kanunu uyarınca tutulacak defterlerde son durum
Daha önceki yazılarımızda değinildiği üzere; 6102 sayılı Kanun'un defter tutma yükümlüğünü düzenleyen 64'üncü maddesinin 6335 sayılı Kanun'la değişiklik yapılmadan önceki birinci fıkrasında; "Her tacir, ticari defterleri tutmak ve defterlerinde, ticari işlemleriyle malvarlığı durumunu, Türkiye Muhasebe Standartları'na ve 88'inci madde hükümleri başta olmak üzere bu kanuna göre açıkça görülebilir bir şekilde ortaya koymak zorundadır." hükmü yer almaktayken, 6335 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik sonrasında bu fıkrada yer alan "Türkiye Muhasebe Standartları'na" ibaresi çıkartılmıştır.
Yapılan bu değişiklik uyarınca, ticari defterlerin, Türkiye Muhasebe Standartları'na göre tutulması yükümlülüğü kaldırılmıştır. Bu kapsamda, defterler eskiden olduğu gibi tutulacaktır.
6762 sayılı önceki Türk Ticaret Kanunu'na göre; tacir hükmi şahıs ise yevmiye defteri, defteri kebir, envanter defteri ve karar defteri; tacir hakiki şahıs ise karar defteri hariç olmak üzere yukarıda yazılı defterleri veya işletmesinin mahiyet ve önemine göre sadece işletme defteri tutmak durumundaydı.
Yeni Türk Ticaret Kanunu'nda tutulacak defterler belirlenirken; hükmi şahıs- hakiki şahıs ayrımı yapılmamış ve 64'üncü maddede tüm tacirlerin ticari defterleri tutmak ve defterlerinde, ticari işlemleriyle ticari işletmesinin iktisadi ve mali durumunu, borç alacak ilişkilerini ve her hesap dönemi içinde elde edilen neticeleri, bu kanuna göre açıkça görülebilir şekilde ortaya koymak zorunda oldukları ifade edilmiştir. Keza, defterlerin, üçüncü kişi uzmanlara, makul bir süre içinde yapacakları incelemede işletmenin faaliyetleri ve finansal durumu hakkında fikir verebilecek şekilde tutulacağı ve işletme faaliyetlerinin oluşumu ve gelişmesinin defterlerden izlenebilmesi gerektiği hüküm altına alınmıştır.
Anılan maddede defterlerin onaylarına ilişkin düzenleme yapılırken, temel defterler olan ve fiziki ortamda tutulacak;
- Yevmiye,
- Defteri kebir,
- Envanter,
defterinin adları belirtilmiş ve bunların açılış onayı zorunlulukları açıklanmıştır. Yeni kanunda, yukarıda sayılan defterlerin yanı sıra aşağıdaki defterler de sayılmış ve bunların da "ticari defter" sayılacağı ifade edilmiştir:
- Pay defteri,
- Yönetim kurulu karar defteri,
- Genel kurul toplantı ve müzakere defteri.
Tutulacak defterler arasında işletme defteri sayılmamıştır. Bu durumda, işletme defterinin kaldırılmış olduğu düşünülebilir. Ancak Kanun'da yevmiye, defteri kebir ve envanter defteri dışında tutulacak defterlerin Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu tarafından bir tebliğ ile belirleneceği hükmü yer almıştır. Keza, anılan 64'üncü maddenin 5. fıkrası; "Bu kanuna tabi gerçek ve tüzel kişiler, 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu'nun defter tutma ve kayıt zamanıyla ilgili hükümleri ile aynı kanunun 175'inci ve mükerrer 257'nci maddelerinde yer alan yetkiye istinaden yapılan düzenlemelere uymak zorundadır. Bu kanunun defter tutma, envanter, mali tabloların düzenlenmesi, aktifleştirme, karşılıklar, hesaplar, değerleme, saklama ve ibraz hükümleri 213 sayılı Kanun ile diğer vergi kanunlarının aynı hususları düzenleyen hükümlerinin uygulanmasına, vergi kanunlarına uygun olarak vergi matrahının tespit edilmesine ve buna yönelik mali tabloların hazırlanmasına engel teşkil etmez." şeklinde değiştirilmiştir.
Vergi Usul Kanunu'nun 172'nci maddesinde; aşağıda yazılı gerçek ve tüzel kişilerin bu kanunun esaslarına göre defter tutmaya mecbur oldukları belirtilmiştir:
1. Ticaret ve sanat erbabı,
2. Ticaret şirketleri,
3. İktisadi kamu müesseseleri,
4. Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler,
5. Serbest meslek erbabı,
6. Çiftçiler.
Anılan kanunda;
- Bilanço esasına gore tutulacak defterler olarak; yevmiye defteri, defterikebir ve envanter defteri,
- İşletme hesabı esasına gore tutulacak defterler olarak ise; işletme hesabı defteri
sayılmıştır. Dolayısıyla, yeni Türk Ticaret Kanunu'nda açık olarak belirtilmemiş olmasına rağmen "işletme defteri" tutulacaktır.
Vergi Usul Kanunu'nun 220'nci maddesinde ise aşağıda sayılan defterlerin tasdik ettirilmesinin mecburi olduğu hükmüne yer verilmiştir:
- Yevmiye ve envanter defterleri,
- İşletme defteri,
- Çiftçi işletme defteri,
- İmalat (246 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği'ne göre muhasebe işlemlerini 7/A seçeneğine göre tutan mükelleflerin imalat defteri tutma mecburiyeti 01.01.1996 tarihinden itibaren kaldırılmıştır.) defteri,
- Nakliyat vergisi defteri,
- Yabancı nakliyat kurumlarının hasılat defteri,
- Serbest meslek kazanç defteri.
Eski Türk Ticaret Kanunu'nda defterlerin kullanılmaya başlanmadan önce tasdik edilmesi öngörülmüş, tasdikin 213 sayılı Vergi Usul Kanunu'nun defterlerin tasdikine ilişkin hükümlerinde yer alan bilgileri içerecek şekilde ve defterlerin tasdikine ilişkin hükümlerine göre yapılacağı belirtilmişti.
Yeni Türk Ticaret Kanunu'na göre; ticari defterler ( yevmiye, defteri kebir, envanter defteri, pay defteri, yönetim kurulu karar defteri, genel kurul toplantı ve müzakere defteri) açılış onayları kuruluş sırasında ve kullanılmaya başlanmadan önce noter tarafından yapılacaktır. (Şirketlerin kuruluşunda açılış tasdikleri ticaret sicili müdürlükleri tarafından da yapılabilir.) Bu defterlerin izleyen faaliyet dönemlerindeki açılış onayları ise; kullanılacağı faaliyet döneminin ilk ayından önceki ayın sonuna kadar (Hesap dönemi takvim yılı olanlar için, bir önceki hesap döneminin Aralık ayı içinde) notere yaptırılacaktır. Pay defteri ile genel kurul toplantı ve müzakere defteri ise yeterli yaprakları bulunmak kaydıyla izleyen faaliyet dönemlerinde de açılış onayı yaptırılmaksızın kullanılabilir.
Yeni Türk Ticaret Kanunu'nda, defterlerin kapanış tasdik zamanlarında değişiklikler yapılmış olup, daha önce yevmiye defterinin kapanış tasdiki izleyen yılın ( hesap döneminin) ocak ayında, envanter defterinin kapanış tasdiki ise izleyen yılın (hesap döneminin) mart ayında yapılmakta iken; yeni Türk Ticaret Kanunu'na göre; sadece yevmiye defterinin ve yönetim kurulu karar defterinin kapanış tasdiki yapılması zorunlu tutulmuş ve bu kapanış tasdiklerinin, izleyen faaliyet döneminin üçüncü ayının sonuna kadar notere yaptırılması öngörülmüştür. (Vergi kanunlarında ise kapanış tasdikleri öngörülmemiştir.)
Yeni Ticaret Kanunu'nun 64'üncü maddesinde; ticari defterlerin elektronik ortamda tutulması halinde bu defterlerin açılışlarında ve yevmiye defteri ile yönetim kurulu karar defterlerinin kapanışında noter onayı aranmayacağı belirtilmiştir.
Keza anılan madde hükmünde; fiziki ortamda veya elektronik ortamda tutulan ticari defterlerin nasıl tutulacağının, defterlere kayıt zamanının, onay yenileme ile açılış ve kapanış onaylarının şekli ve esaslarının Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ile Maliye Bakanlığı'nca müştereken çıkarılacak tebliğle belirleneceği ifade edilmiştir. Ancak, bugüne kadar bu konuda tebliğ düzenlemesi yapılmamıştır. Tebliğ düzenlemesi yapılmamış olsa bile yukarıda açıklanan hususlar çerçevesinde defterlerin tutulmasına ve onaylarının yaptırılmasına özen gösterilmelidir.
Akif Akarca - DÜNYA
