SGK ve Maliye, işçi ücretlerini mercek altına aldı
Kayıt dışılık, Türkiye ekonomisinin en önemli sorunlarından birisi. Çalışma hayatındaki kayıt dışılık da bunda önemli bir yer teşkil ediyor, birçok yönü bulunuyor.Çalışanların Maliye'ye ve SGK'ya hiç bildirilmemesi söz konusu olabildiği gibi ücretlerin gerçek ücretin altında asgari ücretten bildirilmesi de ülkemizde oldukça yaygın.
Özel sektörde çalışanlardan kayıt içinde görünen işçilerin yaklaşık yüzde 45-50'si asgari ücretten bildiriliyor. Asgari ücret ile gerçek ücret arasındaki farkın vergi ve sigorta primi ödenmiyor. Bu da hem vergi gelirleri hem de sigorta primleri açısından büyük kayıp anlamına geliyor. Ülkemizde Gelir Vergisi olarak toplanan verginin yüzde 90'ı aşkın kısmı stopaj yoluyla alınıyor. Sadece yüzde 10'dan daha az bir kısmı beyan üzerine ödeniyor. Stopaj (tevkifat) kanunlarca belirlenmiş bazı gelir sahiplerinin vergisinin onlardan değil de ödemeyi yapanlardan alınmasıdır. Yani kazançtan peşinen alınan, beyan dönemi beklenmeyen vergidir. Ancak bu vergiyi, geliri elde eden değil, ödemeyi yapan ödüyor. Sebebi de geliri elde edecek kişinin vergisini ödememe ve devletin de o kişiye ulaşamama ihtimali. Aslında mantık, ücret veya fiyat üzerinde anlaşıldıktan sonra, belirlenen brüt tutardan verginin kesilmesi ve net bedelin ödenmesi üzerine kurulmuş. Ne var ki ülkemizde bu tür pazarlıklar genelde net tutar üzerinden yapılıyor ve ödenecek vergi de ödemeyi yapan taraf üzerinde kalıyor.
Ücretlerde de vergilendirme büyük oranda stopaj yoluyla yapılıyor. Sadece mükellefiyeti olmayanların yanında çalışanlar ve ikinci bir işverenden ücret alıp yüksek tutarlı gelir elde edenlerin beyanname vermesi söz konusu olabiliyor. Bunun dışındakilerin vergisi tevkifat usulüyle işverenlerce yapılıyor. Tevkif edilen vergiler de her ay muhtasar beyanname ile beyan ediliyor. İşverenler, çalışanların aldığı ücreti gerçek değer üzerinden beyan ettikleri zaman hem ödeyecekleri SGK primi hem de tevkif edip ödeyecekleri vergi katlanarak artıyor. Vergi ve prime ayrılan bütçenin artması, satılan mal veya verilen hizmetin de bedelini dolayısıyla piyasayla rekabet gücünü etkiliyor. Bu yüzden işverenler ya çalıştırdıklarını kayıtsız çalıştırma veya düşük maaş üzerinden gösterme yolunu tercih ediyor.
SGK eksik bildirilen primlerin peşine düştü
SGK'ya sigorta bildirimi yapılırken asgari ücret ile asgari ücretin 6,5 katı arasında bir tutar kadar bildirim yapılması gerekiyor. Ödenen ücret asgari ücretin tavanını geçse bile örneğin 10.000 TL ücret ödemesi yapılsa bile SGK'ya mevcut asgari ücrete göre 6.113,25 TL bildirim yapılıyor.
Futbol, basketbol ve sporun diğer branşlarında sporcuların oldukça yüksek ücretlerle çalıştığını hepimiz biliyoruz. Özellikle futbol ve basketbolda çok yüksek ücretler alan yerli ve yabancı sporcuların sigorta bildirimlerinin asgari ücretten yapıldığını basından okuduk. SGK, bu tür yüksek ücret alanların sigorta bildirimlerinin asgari ücretin 6,5 katı olan tavandan yapılması için çalışma başlattı. Bu çalışma sonucunda artık milyon dolar olan sporcuların sigorta bildirimleri tavan ücretten yapılacak.
Eksik sigorta bildiriminin cezası çok yüksek
İşçilerin bildirimlerinin SGK'ya yapılması yeterli değil. Ödenen ücretin bildiriminin eksiksiz yapılması da önemli. Kayıt dışı işçi çalıştırıldığının ya da gerçek ücret üzerinden bildirim yapılmadığının mahkeme kararından, SGK'nın ya da diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarının yaptıkları tespitlerden ya da bankalar ile kamu kurumlarından alınan belgelerden anlaşılması halinde ödenmeyen sigorta primi işverenden gecikme faizi ve zammı ile tahsil ediliyor. Ayrıca her bir sigortalı için asgari ücretin iki katı tutarında (1.881 TL), bir yıl içinde belirtilen şekillerde yeni bir tespit yapılması halinde ise hakkında bu defa her bir sigortalı için asgari ücretin beş katı tutarında (4.702,5) idari para cezası uygulanıyor. Kayıt dışı çalıştırılan işçilerin iş kazası geçirmeleri ya da meslek hastalığına maruz kalmaları halinde SGK tarafından yapılan ve ileride yapılması gerekli bulunan her türlü masrafların tutarı ile gelir bağlanırsa bu gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri tutarı, sorumluluk halleri aranmaksızın, işverene ayrıca ödettiriliyor.
Kayıt dışı işçi çalıştıran işveren, 5 puanlık prim indirimİNden de faydalanamıyor
2008 yılından bu yana sigortalıları çalıştıran özel sektör işverenlerinin, malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primlerinden, işveren hissesinin beş puanlık kısmına isabet eden tutar Hazinece karşılanıyor. İşveren hissesine ait primlerin Hazinece karşılanabilmesi için, işverenlerin çalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumu'na vermeleri, sigortalıların tamamına ait sigorta primlerinin sigortalı hissesine isabet eden tutarı ile Hazinece karşılanmayan işveren hissesine ait tutarı yasal süresinde ödemeleri, Sosyal Güvenlik Kurumu'na prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcu bulunmaması gerekiyor. Ancak borçlarını yapılandıran işverenler söz konusu indirimden yararlanabiliyor.
Çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği tespit edilen işverenler bir yıl süreyle beş puanlık prim indiriminden faydalanamıyor. Örneğin 100 işçi çalıştıran bir işverenin sigortasız bir işçi çalıştırdığı tespit edilirse bir yıl süreyle 100 işçi için de beş puanlık prim indiriminden faydalanamayacak. Özellikle çok işçi çalıştıran işveren için kayıt dışı işçi çalıştırmanın maliyeti yüksek.
Ancak çalışanların gerçek ücretlerle gösterilmesi halinde de işverenler üzerinde gerçekten yüksek prim ve vergi yükü oluşuyor. Kayıt dışı ile mücadelede etkili olmak isteniyorsa yoğun denetimin yanı sıra vergi ve prim oranlarının da aşağı çekilmesi gerekir. İşverenlere kayıt dışı işçi çalıştırarak üstlendikleri riskin yüksek olduğu ihsas ettirilmeli. Yani ödenmesi gereken prim ve vergi tutarı düşük tutulurken, kayıt dışılığın tespiti halinde ödenecek ceza da yüksek tutulmalı. Burada cezaların yüksek tutulduğunu görüyoruz ama ödenmesi gereken prim ve vergi de yüksek olunca işverenler bu riski üstleniyor. Bu da kayıt dışılığı artırıyor.
Ahmet Yavuz - ZAMAN
